Moguće je da složene forme života postoje u samo 10% galaksija.

(Foto: NASA/SWIFT/MARY PAT HRYBYK-KEITH AND JOHN JONES)

Svemir bi mogao biti daleko samotnije mesto nego što se to dosad mislilo. Od otprilike 100 milijardi galaksija u poznatom svemiru, samo bi jednu od deset mogao da nastanjuje složen život nalik ovom našem, zemaljskom. Bilo gde drugde, zvezdane eksplozije, poznate kao nalet gama zraka, izbrisale bi svaki oblik života složeniji od mikroba. Te su detonacije i držale svemir “beživotnim” milijardama godina nakon Velikog praska, piše Edrijen Čo za ScienceMag.

“Pomalo iznenađuje da život može da opstane u samo 10% galaksija i to nakon 5 milijardi godina”, kaže Brajan Tomas, fizičar sa Univerziteta Washburn. “Ipak, smatram da su naučnici koji su izveli ovu teoriju verovatno u pravu kad se uzme u obzir neizvesnost u ključnom parametru analize.”

Naučnici su se dugo sporili oko toga ima li nalet gama zraka štetan uticaj na Zemlju. Naleti su otkriveni 1967. godine pomoću satelita koji je dizajniran za opažanje testiranja nuklearnog oružja, pa se danas pali otprilike jednom dnevno. Naleti dolaze u dva oblika. Kratki naleti gama zraka traju kraće od 1 ili 2 sekunde, verovatno nastajući kad se dve neutronske zvezde ili crne rupe stope. Dugi naleti gama zraka traju desetine sekundi i nastaju kad masivna zvezda izgori, kolabira i eksplodira. Ređe su od kratkih naleta gama zraka, ali ispuštaju otprilike deset puta više energije. Dugi naleti gama zraka mogu zaseniti ostatak univerzuma i zapravo se sastoje od visokoenergetskog fotona.

Taj jednosekundni bljesak radijacije ne bi uništio život na obližnjoj planeti, ali – ako bi eksplozija bila dovoljno blizu – gama zraci bi pokrenuli lanac hemijskih reakcija koje bi uništile ozonski omotač u atmosferi planete. Kad ne bi bilo ovo zaštitnog sloja, smrtonosna ultraljubičasta radijacija padala bi na planetu mesecima i godinama – dovoljno dugo da prouzrokuje masivno odumiranje vrsta.

Kolika je verovatnoća da se to dogodi? Tsvi Piran, teoretijski astrofizičar sa jerusalimskog Univerziteta Hebrew i Raul Jimenez, takođe astrofizičar sa Univerziteta Barselona u Španiji, istražili su taj apokaliptični scenario u časopisu Physical Review Letters.

Astrofizičari su svojevremeno smatrali da će nalet gama zraka biti najprisutniji u područjima galaksija gde se rapidno formiraju nove zvezde iz gasovitih oblaka. Međutim, nedavni podaci pokazuju da je stvar kompleksnija i da dugi naleti gama zraka nastaju u “zvezdanom porodilištu” sa relativno niskim nivoima elemenata težih od vodonika i helijuma – niskog metaliciteta, rečeno astrofizičkim žargonom.

Koristeći prosečni metalicitet i grubu distribuciju zvezda u našoj galaksiji, Mlečnom putu, Piran i Himenez procenjivali su količinu dugih i kratkih naleta gama zraka širom galaksije. Otkrili su da su visokoenergetski dugi naleti gama zraka prave ubice, i da postoji 50% šanse da je Zemlja bila izložena tim smrtonosnim eksplozijama zadnjih milijardu godina. Neki astrofizičari sugerišu da su naleti gama zraka možda uzrokovali globalnu kataklizmu koju je pratilo tzv. Ordovicijsko izumiranje pre otprilike 450 miliona godina, a koja je izbrisala 80% vrsta na Zemlji.

Naučnici su potom procenili kako i koliko bi planeta bila ‘gadno’ spržena u različitim delovima galaksije. Puka gustina zvezda u središtu galaksije osigurava da planete unutar 6500 svetlosnih godina od središta galaksije imaju više od 95% šanse da su u poslednjih milijardu godina patile od smrtonosnih naleta gama zraka. Opšti je zaključak da je život moguć jedino u spoljnom području velikih galaksija (naš je Sunčev sistem oko 27 000 svetlosnih godina udaljen od centra galaksije).

Druge galaksije su, zapravo, puste i male u poređenju sa Mlečnim putem, a imaju i niski metalicitet. Prema tome, 90% njih ima previše dugih naleta gama zraka. Ipak, tokom pet milijardi godina nakon Velikog praska sve su galaksije bile takve, pa su tada sveprisutni naleti gama zraka onemogućavali razvitak života.

Ali, da li to znači da je 90% galaksija prazno? Tomas kaže da je takav zaključak verovatno preuveličan. Izlaganje radijaciji o kojoj govore Piran i Himenez dovelo bi do velike štete, mada verovatno ne bi uništilo baš svaki mikrob. “Potpuno brisanje života, možda ne”, kaže Tomas. Ali Piran kaže da je pravi problem opstanak života s potencijalom za inteligenciju. “Gotovo je sigurno da bi bakterije i neki niži oblici života preživeli takvu kataklizmu”, priznaje. “Ali za kompleksniji život to bi bilo kao da stisnete taster ‘poništi’. Sve bi trebalo da počne ispočetka, od nule.”

“Analiza bi mogla da ima praktične posledice po proces traganja za životom na drugim planetama”, kaže Piran. Decenijama su naučnici sa Instituta SETI u Kaliforniji koristili radioteleskope kako bi uhvatili signal inteligentnog života na planetama oko udaljenih zvezda. “Tako su većinom tražili u središtu Mlečnog puta, gde su zvezde u gušćem okruženju i brojnije – a samim tim i sa daleko učestalijim zvezdanim eksplozijama, koje oslobađaju po život smrtonosne gama zrake”, nastavlja Piran . To je tačno mesto gde naleti gama zraka onemogućavaju inteligentan život. “Nakon svega, mogu reći da smo, možda, dosad gledali u sasvim suprotnom pravcu”, završava Piran.