Najnoviji krug trgovinskih razgovora između Kine i Sjedinjenih Država je završen. Rezultat: tople reči na obe strane ali bez konkretnog dogovora, uz salvu predsedničkih tvitova koji podsećaju na 1. mart, krajnji rok koji je SAD dala Kini za “kompletan dogovor”.

Uz ovo ide i vest da Sjedinjene Američke Države prete više nego dvostrukim povećanjem tarifa na kineske proizvode vredne 200 milijardi dolara, što je ravno povećanju sa 10% na 25% u carinskim nametima – osim ukoliko Kina ne sprovede „sveobuhvatne promene“ u svojoj trgovinskoj i industrijskoj politici. Stoga, vredi ispitati koliko je Kina „izopštena“ na globalnom i istorijskom planu.

Uz veliki bilateralni trgovinski suficit sa Sjedinjenim Državama, u ključna pitanja koja Vašington neprekidno potcrtava uočljiv je kineski „nedostatak efikasne zaštite“ na prava proistekla iz intelektualne svojine (IP, Intelectual Property), njene industrijske politike koje imaju za cilj da podrže domaće (američke) firme, kao i strategiju „Made in China 2025“ za promovisanje unapređenja i inovacija u visokotehnološkim industrijama.

U svakom od ovih pitanja lako je shvatiti zašto bi Sjedinjene Države smatrale da kineska politika šteti njenim interesima. Međutim, postoje mnogi drugi primeri povećanja moći korišćenjem slične kombinacije mera, a u cilju zaštite svojih domaćih (američkih) firmi od inostrane konkurencije, kao i unapređenja strateških važnih privrednih grana.

Počnimo sa pokušajima Kine da zaštiti lokalne industrije koristeći prepreke za spoljnu trgovinu i investicije. Obrazloženje za ove politike nisu prvi put izneli Si Đinping ili Deng Sjaoping, otac brzog ekonomskog rasta Kine, već je to 1791. godine učinio Aleksander Hamilton, prvi američki sekretar trezora.

U svom osnovnom Izveštaju o proizvodima (Report on Manufactures), Hamilton je tvrdio da, s obzirom na lošu američku tehnologiju u poređenju sa Evropom, američke proizvodne industrije ne bi bile u stanju da se takmiče sa naprednijim stranim firmama a da se prethodno ne zaštite.

U slučaju džina, na primer, Hamilton je primetio da je “cena nekih materijala/poslovnih ideja ovde veća nego u Holandiji… cena rada je znatno veća, dok je količina kapitala prisutnog u poslovanju tamo daleko veći.” Predrasude, u korist uvoznog džina su (bile) jake.”

Pa, kakvo je to bilo Hamiltonovo rešenje? “[Jedan] dodatni namet od dva centa po galonu… na (postojeće) carinske takse na uvezena alkoholna pića dokazano prve klase.”

Manje razvijene ekonomije već stolećima koriste ovu taktiku – uključujući i mlade Sjedinjene Države koje su nastojale da sustignu Evropu. Američke tarife na uvezene proizvode su krajem devetnaestog veka u proseku bile negde oko 50%.

Još jedan izvor frustracije Sjedinjenih Država proizveden je nastojanjima Kine da osigura naprednije tehnologije od onih koje poseduju razvijene zemlje, putem obavezivanja stranih kompanija koje sarađuju sa kineskim firmama na transfer tehnologija, direktnih inostranih investicija kroz akviziciju visokotehnoloških stranih firmi, i, navodno, otvorene, direktne i neprikrivene krađe intelektualne svojine.

A opet, iako je razumljivo zašto je američka vlada odlučna da spreči Kinu u „potkopavanju“ svog vodećeg položaja u ključnim tehnologijama, tu je i duga istorija rivalskih strana koje po tradiciji pokazuju kavaljerski stav prema industrijskim tajnama koje – naravno – međusobno kriju jedna od druge.

Tokom svoje rane istorije, mlade Sjedinjene Države često su kritikovane od nekadašnje supersile, Britanije, zbog svoje neobuzdane krađe britanskih industrijskih proboja.

Najpoznatiji primer toga bio je slučaj Semjuela Slejtera, engleskog radnika u proizvodnji pamuka koji je pomogao u stvaranju američke tekstilne industrije. Rođen u Britaniji 1768. godine, mladi Slejter je radio kao šegrt u pogonu za preradu pamuka u svom rodnom gradu Belperu, okrug Derbišir (Derbyshire).

Britanija je u to vreme zabranila radnicima iz pamukara da putuju u Ameriku jer nije želela da Sjedinjene Države „tek tako“ preuzmu britansku tehnologiju prerade pamuka, koja je u to vreme bila vodeća u svetu.

Osupnut nagradama objavljivanim u američkim novinama za informacije o preradi pamuka, Slejter je odbacio zabranu, otplovio u SAD i postao – kao što je poznato u zemlji koja ga je usvojila – “Otac američkih proizvođača”. On je u Britaniji obeležen kao “Slejter izdajnik”.

A nisu Sjedinjene Države bile jedina zemlja sa labavim stavom prema intelektualnoj svojini. Britanija, Holandija, Francuska, Austrija i Švajcarska su tokom 19. veka omogućile patentiranje stranih pronalazaka u zemlji.

Neke velike evropske kompanije počele su da koriste tehnologije koje su drugi razvili. Holandski proizvodni gigant Filips je tokom 1890-tih počeo da proizvodi sijalice, tehnologiju koju je patentirao Amerikanac Tomas Edison.

U skorije vreme, zemlje u razvoju, uključujući Brazil, Indiju, Južnu Afriku, Maleziju i Nigeriju, koristile su „transfer tehnologija“, lokalne sadržaje, ili pak fondove za razvoj veština kako bi osigurale da strane direktne investicije doprinose izgradnji domaćih kapaciteta.

Čak i kineski plan „Made in China 2025“ – industrijska politika osmišljena da ovu zemlju načini svetskom klasom igrača u industrijskim granama poput proizvodnje električnih automobila, veštačke inteligencije i vazduhoplovne industrije, a koje je Bela kuća opisala kao ključni deo „ekonomske agresije“ Pekinga – daleko je od jedinstvenog u globalnom kontekstu.

Poznato je da su američki saveznici, Koreja i Japan, koristili slične intervencionističke pristupe kako bi se uzdigli od siromašnih, ratom razorenih zemalja do “privrednih čuda” sa vodećim svetskim tehnološkim sektorima. Japansko ministarstvo trgovine i industrije (MITI) usmerilo je svoje pojavljivanje kao globalnog lidera u industriji automobila i kompjutera, dok su korejski vodeći konglomerati poput Hjundaija i Samsunga procvetali upravo usled podrške svoje vlade.

U stvari, ekonomisti u velikoj meri smatraju da je razvojni pristup Kine manje neprijateljski raspoložen prema stranim direktnim investicijama, kao i da je na mnogo načina manje centralizovan od onih u Japanu ili Koreji.

Štaviše, mnoge ekonomije koje se obično posmatraju kao visoko tržišno orijentisane, nastavljaju da koriste industrijsku politiku da bi upravljale svojim ekonomijama, od kojih neke uz značajno učešće države.

I dok američki politički i ekonomski diskurs tipično naglašava slobodna tržišta, američka vlada u stvarnosti ulaže veoma mnogo u istraživanje i razvoj, polažući temelje na kojima su izgrađene velike firme kao što je Apple. CIA ima čak i firmu za rizični kapital koju finansira vlada i koja investira u obećavajuća tehnološka preduzeća.

Naravno, neki mejnstrim ekonomisti tvrde da selektivno učešće države nije pravi način za vođenje trgovinske politike ili razvoja privrede. Ali bez obzira na stav o ekonomskom intervencionizmu, jasno je da Kina nije jedina zemlja u svetu koja se strateški meša sa (slobodnim i otvorenim) tržištem.

Gledano u istorijskom kontekstu, trenutni američko-kineski konflikt nije toliko odraz nespremnosti komunističke Kine da sledi klasične postavke slobodne tržišne ekonomije koliko je klasična priča o tome šta se dešava kada jedna nova ekonomska sila izazove staru.

China Economic Review