Kao bilingvalci u životu možete zadobiti obilje prednosti i privilegija: Bolje izglede za posao, kognitivne podsticaje, pa čak i zaštitu od demencije. A nova istraživanja pokazuju da, takođe, kao bilingvalci možete imati pogled na svet različit od jednojezičnih osoba, u zavisnosti od specifičnosti jezika kojima se služite, piše Panos Atanasopulos za londonski Independent.

U proteklih 15 godina bili smo svedoci mnogobrojnih istraživanja o “dvojezičnom umu”, a većina dokaza ovih studija ukazuje na konkretne prednosti korišćenja više od jednog jezika. Prebacivanje s jednog jezika na drugi izgleda da je izvrstan “trening za mozak”, koji ga nagoni da bude prilagodljiviji na svakodnevne situacije.

Baš kao što redovno vežbanje daje vašem telu neke biološke prednosti, mentalna kontrola nad dva ili više jezika pruža vašem mozgu kognitivne prednosti. Ova mentalna fleksibilnost je veoma isplativa, naročito kasnije u životu: tipični znaci kognitivnog starenja se kod bilingvalaca javljaju kasnije, dok početak starenja u vidu mentalnih degenerativnih oboljenja kao što su demencija ili Alchajmerova bolest među bilingvalcima kasne i do pet godina.

Nemci znaju kuda idu

U istraživanju nedavno objavljenom u stručnom časopisu Psychological Science, proučavana je nemačko-engleska dvojezična nastava u odnosu na jednojezičnu, da bi se saznalo kako različiti jezički obrasci utiču na reakcije ispitanika tokom eksperimenata.

Nemačko-engleskim bilingvalcima prikazani su video snimci događaja koji u sebi imaju kretnje, kao što je žena koja hoda prema kolima ili čoveka koji biciklom prilazi supermarketu. Potom su ispitanici zamoljeni da ove scene opišu.

Kada ovakve scene prikazujete monolingvalcima koji govore samo nemački, oni će nastojati ne samo da opišu akciju već i njen cilj. Dakle, oni imaju tendenciju da kažu “žena hoda ka svom automobilu” ili “Čovek vozi bicikl prema supermarketu”. Engleski monolingvalci će, jednostavno, opisati te scene kao “žena hoda” ili “čovek vozi bicikl” – bez pominjanja cilja akcije.

Pogled na svet kojeg preuzimaju nemački monolongvalci je holistički: oni imaju tendenciju da događaje sagledavaju u celini – dok engleski monolongvalci imaju tendenciju da se “zumiraju” samo na događaj, fokusirajući se samo na akciju.

Jezičke osnove ovih tendencija izgleda da su ukorenjene u različitostima što karakterišu “gramatičke alate”, koji akciju u spoljnom svetu smeštaju u vremenu. Od onih koji govore engleski zahteva se da gramatički “markiraju” događaje koji se upravo odvijaju, uz obaveznu primenu morfeme “-ing”: “Sviram klavir i ne mogu da dođem na telefon” (“I am playing the piano and I cannot come to the phone”), ili “Svirao sam klavir kada je telefon zazvonio” (“I was playing the piano when the phone rang”). Nemački jezik nema ovu funkciju.

Istraživanje onih osoba koje se služe i drugim jezikom (tj. bilingvalaca) pokazuje odnos između jezičkog znanja i takvih gramatičkih konstrukcija i njihovih učestalosti koje ih “mentalno pozivaju” na ciljeve događaja.

U ovoj studiji je takođe otkriveno da se to konstantno prelaženje s jednih na druge jezičke razlike proširuje izvan same upotrebe jezika, do neverbalne kategorizacije događaja. Englesko-nemački jednojezični ispitanici zamoljeni su da pogledaju seriju video-snimaka koji su prikazivali ljude dok hodaju, bicikliste tokom vožnje, trčanje ili vožnju autom. U svakom setu od tri videa, od subjekata se tražilo da odluče da li je scena sa nejasnim ciljem (žena hoda niz put ka parkiranom automobilu) bila srodnija scenama u kojima je cilj jasno orijentisan (žena ulazi u zgradu) ili scenama bez orijentisanog cilja (žena hoda niz poljski put).

Nemački monolongvisti su češće nego oni engleski uparivali neodređene scene sa scenama u kojima je cilj orijentisan. Ova razlika odražava onu koja je pronađena kroz upotrebu jezika: oni koji govore nemački imaju veće šanse da se usredsrede na moguće ishode akcije, dok, za razliku od njih, oni koji govore engleski obraćaju više pažnje na samu akciju.

Promena jezika, promena perspektiva

Kada je istraživanje došlo do bilingvalaca, činilo se kako se oni “šaltuju” između ovih perspektiva na osnovu jezičkog konteksta dobijenih u svojim zadacima. Otkriveno je da su Nemci koji su tečno govorili engleski bili fokusirani na cilj – baš kao i svaki drugi nemački monolingvalac prilikom testiranja na nemačkom jeziku u njihovoj zemlji. Međutim, slična grupa nemačko-engleskih bilingvalaca testiranih na engleskom jeziku u Velikoj Britaniji odjednom je postala fokusirani na akciju – baš kao i ona kojoj je engleski maternji jezik.

U drugoj grupi nemačko-engleskih bilingvalaca, jedan od dva jezika koja su upotrebljavali tokom gledanja video sadržaja bio im je stalno predočavan kao primarni, recimo kada ispitanici naglas ponavljaju brojčane nizove bilo na engleskom ili na nemačkom. “Prekidanje procesa rada na jednom jezik činilo je da bilingvalci automatski prenesu uticaj drugog jezika u prvi plan.

U situacijama kada bi bio “blokiran” engleski, dvojezičari su se ponašali kao tipični Nemci, gledajući na dvosmisleni video-sadržaj kao na onaj koji je više ciljno orijentisan. Blokiranjem nemačkog, dvojezični subjekti ponašali su se kao engleski monolingvalci, izjednačavajuči nejasne dvosmislene video-sadržaje sa situacijama kod kojih postoji neodređenost. Prelascima s jednog na drugi jezik i obratno, povezanih brojevima koji su ih “zbunjivali”, subjektov fokus na cilj odnosno proces menjao se uporedo s ovim izmenama.

Ovi nalazi su u skladu sa drugim istraživanjima koja pokazuju izrazitost bilingvalnog ponašanja u dvojezičnoj nastavi, a u zavisnosti od jezika na kojem se radi. Izraelski Arapi će, recimo, arapska imena kao što su Ahmed ili Samir češće povezivati s pozitivnim rečima u arapskom nego u hebrejskom jezičkom kontekstu.

Sami bilingvalci izjavljuju kako se osećaju kao “druge osobe” onda kada se služe različitim jezicima da bi izrazili određene emocije, noseći različite “emotivne rezonance” u zavisnosti od jezika koji u tom trenutku koriste.

Prilikom prosuđivanja rizika, dvojezične osobe su takođe imale tendenciju ka racionalnijim ekonomskim odlukama u drugom jeziku. Za razliku od onih koji su ih pravili u svom maternjem jeziku, bilingvalci imaju tendenciju da im nedostaju duboko usađene, pogrešne afektivne predrasude koje prekomerno, neopravdano i bezrazložno utiču na to kako se gleda na rizike i koristi. Dakle, jezik kojim govorimo zaista može uticati na način na koji razmišljamo.