Bečki Karl Marks Hof predstavlja redak primer arhitekture kao političkog instrumenta i ideološkog simbola, a narod koji ga je gradio podizao se – za ili protiv onoga što ovo zdanje predstavlja – na oružje.
Začet 1927. u bečkoj opštini a završen tri godine kasnije, postao je 1934. jedno od glavnih bojišta kratkog austrijskog građanskog rata. Bombardovan, a potom obnavljan, postao je simbol – ovog puta ne po čuvenju poznatog bečkog “opštinskog” socijalizma već fašizma – prvog ozbiljnijeg otpora prema dotičnom.
Ništa mu od ovog značenja i simbolike ne bi bilo dodeljeno bez neumitne činjenice da je zgrada već izgledala kao tvrđava, bedem, “utvrđenje solidarnosti” i to godinama pre nego što je stvarno postala trajno zaposednuta. Neverovatno duga, crvena višespratnica srednje visine i isprekidane lukovima, severno od centra grada, obuhvata škole, kupatila, jednu biblioteku i dom zdravlja. Ova mikro-sredina kulminira velikim trgom sa skulpturama, šiljcima, kupolama i upadljivo istaknutim natpisom krupno odlivenih slova: “Karl Marks Hof, sagradila Skupština grada Beča“.
Ovo je, jednostavno, takva vrsta objekta koji biste mogli zamisliti da bi ljudi bili spremni da za njega polože svoje živote. Ipak, njen arhitekta, Karl En (Karl Ehn), nije bio aktivni socijalista. Nastavio je rad u komisiji za dodelu prostora Karl Marks Hof i nakon fašističkog državnog udara 1934, pa čak i radio za naciste četiri godine kasnije, nakon aneksije Austrije.
Što se tiče koncepta i ideje, Karl Marks Hof je jasno proistekao iz “terenskih potreba”, a nikako iz političkih ili čak arhitektonskih sklonosti, kako bi se pomislilo iz gore pomenutog. Umesto toga, ideja je nastala ukrštanjem gradskih potreba za objektima koji će biti od koristi u gusto naseljenim delovima Beča i korišćenja arhitektonskih ideja i stila koji su austrijskom prestonicom dominirali u doba Habzburške imperije, početkom XX veka.
Karl En (Karl Ehn) je bio student Ota Vagnera (Otto Wagner), carskog arhitekte koji je bio zadužen za modernizaciju. On je uveo jedan racionalistički, ogoljeni pristup – nesumnjivo utičući na modernističku arhitekturu tog perioda – odbivši ornamente koje su favorizovali mlađi bečki arhitekt i intelektualci kao što su Adolf Lus (Adolf Loos) ili Oto Nojrat (Oto Neurath).
Vagnerov najbolji projekt, zgrada Poštanske štedionice u Beču, sažima ovu kreativnu i konceptualnu napetost – po svojoj bankarskoj Sali od čelika i stakla i čeličnom kosturu ona je modernistička; po svojoj simetriji, skulpturama heroja i kamenoj oblozi, ona je neoklasična. Vagnerovi studenti primenjivali su ovaj arhitektonski stil tokom 1920-ih i 1930-ih godina, za razliku od arhitekata u Berlinu ili Frankfurtu koji su u to vreme ispitivali potpuno nove koncepcije arhitektonskog prostora.
Simpatija Vagnerovske škole za monumentalnost i tradicionalno gradsko umrežavanje s okolnim urbanim prostorom bilo je za gradsko veće u Beču koristan i lep sticaj okolnosti. Kao i većina evropskih prestonica posle prvog svetskog rata, i Beč se suočavao s ogromnom stambenom krizom, prenaseljenosšću, visokim zakupninama i masovnom nezaposlenošću. Ipak, za razliku od skoro svih drugih prestonica, gradska uprava kojom su ubedljivo dominirali “Austro-marksisti”, dobrano ulevo i u odnosu na većinu socijaldemokrata – ovaj grad nije odgovorio sa potrebu razvijanja svojih predgrađa (suburbanizaciju), već je radio na sanaciji i prepravljanju centra grada.
Gradska vlada smatrala je kako je ideja o decentralizaciji, podržanoj od strane “arhitektonskih radikala” koliko skupa toliko i štetna po interese bečkih radnika. Umesto toga, gradski oci hteli su da građane drže u blizini svojih radnih mesta, u zonama visoke gustine naseljenosti, stvarajući čitavu mrežu zajednica sa mnogo većim standardom nego što su ga dotad imali.
Kao rezultat toga, grad je započeo kolosalan građevinski program: izgradnju 64.000 stanova za manje od 10 godina, krov nad glavom za oko četvrt miliona ljudi – koji se finansirao od visokih poreza na prihod pre svega bogatih i, posebno, vlasnika zgrada, stanova i zemljišta – i koji su, naravno, bili “ažurno oduzimani” zarad interesa gradskog urbanističkog programa – a ovi zemljoposednici su kasnije postali glavne bečke pristalice austrijskog fašizma.
Lučno nadsvođeni prolazi ne vode ka sve trošnijim prigradskim stanovima već se otvaraju ka parkovima i zelenim površinama punim socijalnih stambenih zgrada, drveća i igrališta.
Sa opštinskom zgradom u unutrašnjosti urbane strukture, arhitekte “Crvenog Beča” su na pravom mestu dali ovom gradu odgovarajuće lice – ponosno, monumentalno, pomalo melodramatično. Svako od desetina “Hofova” (dvorišta-zelenih površina) izniklih na obodima Bečkog unutrašnjeg prstena i obilaznice (unutar “bečkog kruga dvojke”) prati istorijsku uličnu liniju, odbijajući da je prekine sa tradicionalnim rasporedom pri nailasku na pešačke staze.
Reklama
Ipak, razlika se nalazi iznutra. Njihovi lučni prolazi ne vode, kao što je to bio običaj u 19. veku, do sve trošnijih i siromašnijih prigradskih stanova oko sumornih dvorišta, već se otvaraju ka parkovima i zelenim površinama punim socijalne stanogradnje, drveća i igrališta. Dekorativni detalji poput skulptura, zidnih slika i pločica od majolike dodavani su ovim objektima kao način da se uposli veliki broj zanatlija, tokom ovog perioda kojeg je karakterisala široko rasprostranjena nezaposlenosti.
Umesto potpunog odbijanja 19-tovekovne arhitekture koja je tada bila norma za Berlin, Roterdam, Pariz ili Moskvu, Beč je uradio adaptaciju pompe unutar grada, centralizacije i planiranja kojem je u fokusu bila ulica to jest otvoren prostor: tako je carski grad vodio do veoma različitih političkih ciljeva. Ovde su pompa i centralizacija bili sredstvo uzdizanja ne cara već proletarijata.
Ove zgrade su bile jasan vizuelni apel da su bečki radnici i njihovi izabrani predstavnici transformisali grad shodno sopstvenim interesima – a to su učinili na mestima na kojima je to bilo neizbežno.
Izvan Beča, antisemitska i nacionalistička Hrišćanska socijalna partija dominirala je Austrijom; ova stranka je na ta zdanja bukvalno gledala kao na “neprijateljske tvrđave”, kao na nekakvo urbano kretanje bečkih uljeza; njihova tvrdnja da su ove zgrade izgrađene u vojne svrhe je testirana februara 1934. godine, kada je ustavna kriza dovela do slanja desničarskih paravojnih snaga i vojske u Karl Marks Hof, Engelshof, Bebelhof, Džordž Vašington Hof i ostala slična mesta kako bi se potisnula gradska pobuna protiv nadirućeg fašizma.
Grad i njeni građani su uzvratili, ali su bili slabo naoružani i loše pripremljeni. Karl Marks Hof je bio žestoko granatiran. Tokom ovog kratkog sukoba ubijeno je na stotine njegovih stanovnika.
Nakon pripajanja tj “Anšlusa” (Anschluss) i posle rata, grad Beč će biti ponovo izgrađen; ovaj grad još uvek ima najobimniji – i verovatno najbolji – socijalni stambeni program od bilo kojeg drugog glavnog grada u Evropi. Dakle, u izvesnom smislu, građani su na kraju pobedili.